Statieven

door Pieter Dhaeze op maandag 01 maart 2010

Een bewogen foto als je ver bent ingezoomd of bij weinig licht? Een verkeerd scherpstelpunt bij een macro-opname? Slechte overgangen bij een panorama? Ghosting bij een HDR-montage? Staat de horizon scheef of valt een onderwerp net een stukje buiten het kader? Als je dit soort problemen vaak tegenkomt, dan wordt het tijd voor de aanschaf van een goed statief. Hierbij een koopwijzer en kleine praktijktest.

Vergeten en verguisd
Een statief is waarschijnlijk het meest vergeten én verguisde camera-accessoire van het digitale tijdperk. Met alle technologische snufjes in moderne camera's knippen we er driftig op los en verwachten we dat elke foto scherp is en perfect gekaderd. En is een opname dat niet, dan maken we toch gewoon nog meer foto's tot er een goede tussenzit of we proberen het beeld te verbeteren in een fotobewerkingsprogramma. Zelden zal een beginnend fotograaf tot het inzicht komen dat een statief mogelijk het antwoord is op zijn kwaliteitsvragen. En als hij dat besef wel heeft, dan wordt een statief vaak als ballast gezien, die voor veel ongemak zorgt als je het veld ingaat.

Beweging en kadering
Waarom is een stabiel statief zo belangrijk? Een van de belangrijkste aspecten waarin een statief een bijdrage levert aan een hogere kwaliteit van je foto's is het voorkomen van bewegingsonscherpte en dus bewogen (onscherpe) foto's. Die bewegingsonscherpte wordt veroorzaakt als je uit de hand fotografeert met een te lange sluitertijd ten opzichte van het brandpunt. Bij 1/30s kun je bij 18mm (uitgezoomd groothoek) een haarscherpe foto uit de hand maken van een stilstaand onderwerp. Maar zoom je in tot 135mm (ingezoomd tele), dan is de foto bij diezelfde sluitertijd bijna zeker onscherp door de versterkte beweging van de camera. Natuurlijk kan bewegingsonscherpte voorkomen worden met beeldstabilisatie, maar een statief zal toch altijd een scherper beeld opleveren. Wil je meer weten over het verband tussen brandpunt en sluitertijd in het kader van bewegingsonscherpte, kijk dan in het archief van EOSzine. In nummer 0901 behandelen we op pagina 10 dit onderwerp in relatie tot beeldstabilisatie.

LET OP
Een statief zal beweging van de camera voorkomen tijdens een opname. Toch kan het indrukken van de ontspanner toch nog voor ongewenste trilling zorgen, dus moet de foto echt gestoken scherp zijn, gebruik dan ook de zelfontspanner mogelijk gecombineerd met een draadontspanner. Let ook op wind die het statief kan laten trillen en tevens dat de ondergrond niet gevoelig is voor verplaatsing van je eigen gewicht.

Bewegingsonscherpte ontstaat als je de camera tijdens de opname iets kantelt of draait. De camera beweegt echter ook naar voor en achter en de afstand tot het onderwerp kan tussen het moment van scherpstellen en indrukken van de ontspanner veranderd zijn. Bij een landschapsfoto zul je die millimeter niet merken, maar bij macrofotografie kan dat cruciaal zijn en ligt het scherpstelpunt niet op het kopje van een lieveheersbeestje, maar net iets erachter. Jammer, maar die foto kan eigenlijk direct in de prullenbak. Een statief zorgt dus ook op dat punt voor stabiliteit en je kunt het scherpstelpunt daar leggen waar jij wil en dan zal het daar ook blijven, mits je onderwerp stilstaat. Zeker met Live View en vergrote beeldweergave zul je zien dat een statief op dit punt van onschatbare waarde is.
Een statief voorkomt beweging en staat daarmee garant voor haarscherpe foto's. Maar een statief zorgt ook voor nauwkeurige kadering. Zo hoeft de horizon nooit meer scheef te staan en weet je bij het maken van een overlappende serie foto's voor een panorama dat de reeks exact horizontaal is. Veel statieven hebben een waterpasoog om je daarbij te helpen en camera's als de EOS 7D en de 1D mark IV hebben een ingebouwde waterpas, die dan uiterst precies kunnen worden ingesteld. Wil je een serie foto's maken met een belichtingstrapje voor HDR, dan is een statief onmisbaar om exact gelijke kaders te krijgen, zodat de montage veel gemakkelijker en beter zal verlopen. Ook het kader bepalen bij opnamen van landschappen, gebouwen, interieurs en producten gebeurt met een statief veel nauwkeuriger dan uit de hand. Bovendien geeft de camera op een statief een zekere rust. Je kunt nog eens op je gemak naar je onderwerp kijken en kleine aanpassingen aan compositie doen. Dat geldt overigens ook bij het maken van groepsfoto's, zodat je iedereen nog even op de juiste plaats kun zetten en vanuit hetzelfde kader snel meerdere opnamen kunt maken.

LET OP
Een statief is perfect in staat om beweging van de camera te bevriezen, maar echter niet van het onderwerp. Als je bij 1/2s een nachtopname maakt, dan zal alles wat beweegt in het kader een vage streep zijn. Wil je zo'n onderwerp wel scherp op de foto hebben, dan moet je óf licht toevoegen (flitsen) of de ISO sterk verhogen.

Tenslotte is een statief onmisbaar als je foto's maakt met een extreem lange sluitertijd, zoals nachtopnamen of overdag met een ND-filter. Als je de stroming in een beekje vaag wilt hebben en de omgeving scherp met een sluitertijd van enkele seconden, dan kan dat niet zonder stabiele statiefopstelling.

Uitvoeringen
Als je een statief ziet, dan lijkt dat een geheel. Bij goedkope modellen kan dat het geval zijn, maar meestal  bestaat een statief uit twee delen: de poten en de kop. De poten bepalen voor een groot deel de stabiliteit en het gewicht. De kop bepaalt de toepassing (landschap, macro, actie etc.) en de nauwkeurigheid.

STATIEFRING
Bij normale cameralenscombinaties bevestig je de camera op de statiefkop. Wordt de lens echter te zwaar, dan zou het geheel topzwaar worden. Veel tele- en macrolenzen hebben dan ook een statiefring, die zorgt voor een betere balans van camera en lens op het statief.


 

Poten
De meeste statieven hebben drie poten, die uitschuifbaar zijn. Er zijn verschillende sluitingen om de poten te borgen: knel en schroef. In beide gevallen moeten ze ervoor zorgen dat je de poten snel uit kunt schuiven en zodanig kunt vastzetten dat ze tijdens de opname niet inzakken. Voor een rotsachtige of voor een drassige ondergrond zijn speciale voetjes verkrijgbaar om wegschuiven of verzakken te voorkomen. Ook zijn er statieven met één poot (monopod), eveneens inschuifbaar en kunnen extra nuttig zijn als wandelstok. Voor desktopfotografie zijn tafelstatiefjes verkrijgbaar en wil je je camera letterlijk in de bomen hangen, dan moet je op zoek naar een flexibel statief, zoals de Gorillapod.
De poten van een statief kunnen van diverse materialen vervaardigd zijn. Van oudsher zijn ze van metaal of hout. Dat is heel degelijk en kan door het hoge gewicht ook heel stabiel zijn, maar als je er vele kilometers mee het veld in moet, dan is dat een aanslag op schouders en rug. De laatste jaren zijn magnesium, aluminium, basalt en carbon in opkomst. Ze zijn veel lichter, maar toch duurzaam, stijf en stabiel. Statiefpoten van deze materialen zijn wel een stuk duurder dan hout of metaal.
Let bij aankoop op de maximale werkhoogte van het statief (middenkolom ingeschoven). Een standaard is hierbij 125 tot 150 cm zonder kop. Hoe groter de werkhoogte, des te stabieler en stijver de poten moeten zijn om beweging te voorkomen. De werkhoogte kan verlengd worden met het uitschuiven van de middenkolom. Dit verlaagt de stabiliteit echter sterk en is alleen geschikt voor 'noodgevallen'. De middenkolom heeft evenwel een belangrijker functie. Als hij aan de onderzijde een haak heeft, kun je hier een gewicht (je fototas) aanhangen voor extra stabiliteit of zelfs borgen met een koord aan de ondergrond. Ook kun je de middenkolom vaak omdraaien. Zo kun je eenvoudig op een heel laag standpunt fotograferen. Als je dan Live View gebruikt is het kaderen geen probleem. Bij sommige statieven is de middenkolom ook kantelbaar en kun je onder heel bijzondere hoeken je onderwerp kaderen. De prijs van een driepoot kan uiteenlopen van 100 euro tot 1000 euro.


Kop
Op een driepoot kunnen verschillende soorten statiefkoppen worden geschroefd. Uit de video-hoek kennen we de panoramakop. Met een hendel kun je de kop in het horizontale vlak draaien en tevens voorover kantelen. Met een scharnier kan de plaat een kwartslag gedraaid worden, zodat je ook 'portrait' kunt kaderen. Zoals de naam al zegt is het prima geschikt voor videowerk en panoramareeksen. Instellen gaat redelijk vlot, maar niet 100% nauwkeurig. Wil je volledige bewegingsvrijheid in drie richtingen dan is een drieweg-kop een beter alternatief. Elke draairichting kan apart met een korte draaihendel nauwkeurig worden ingesteld, maar vertraagt daarmee de snelheid van werken. Ook moeten de drie hendels goed worden aangedraaid om maximale stabiliteit te verkrijgen. Om echt snel en stabiel in te stellen is een balhoofd meer geschikt. Het is een soort kogelgewricht, dat je kunt vastzetten met een knelsysteem. Dit kan met een schroef zijn, maar ook een joystick. Zeker die laatste uitvoering combineert een snelle positionering met een relatief vaste borging. Voor flexibel gebruik is een snelsluiting tussen camera en statiefkop aan te bevelen. Dit plaatje schroef je onder je camera en met een klik/borgsysteem past het snel en vast op het statief. Je kunt zo snel overschakelen van hand naar statief of meerdere camera’s op één statief gebruiken.

ACCESSOIRES
Je kunt nog meer plezier hebben van je statief met enkele accessoires. Een goed foedraal beschermt hem tegen krassen en stof of vocht. Met een macroslede ben je meer flexibel bij nauwkeurig kaderen van kleine insecten of bloemen. Om het onderwerp (insect op bloem) te borgen bij wind zijn knijpertjes verkrijgbaar en er zijn zelfs koppelingen om een paraplu te bevestigen aan je statief. Dan staat je camera altijd droog (maar let op wind!).

Welk statief?
Uit het voorgaande kan geconcludeerd worden dat er oneindig veel combinaties van poten en koppen zijn en de keuze dus niet eenvoudig is. Welk statief voor jou de juiste is, is onder andere afhankelijk van het gewicht van je camera met je zwaarste lens. Het statief mag niet te licht zijn. Op de websites van Manfrotto en Gitzo vind je tabellen die je daarbij helpen, maar ons advies is om uitgaande daarvan in de winkel of bij een kennis jouw specifieke camera-lenscombi op een kandidaatstatief te proberen.
Let bij aankoop ook op het draaggewicht van het statief. Als je hem alleen in de studio gebruikt is dat van minder belang, maar voor veel wandelwerk in het veld heeft een licht statief de voorkeur. Let tenslotte ook goed op de werkhoogte. Zoals aangegeven is 125 tot 150 cm standaard, maar voor architectuur of landschap is een hoger statief in sommige gevallen bijzonder handig.
De prijzen van een compleet statief lopen nogal uiteen en variëren van 100 euro tot over de 1000 euro. Kies niet automatisch het duurste statief en verwacht van een goedkoop statief niet dat het de eigenschappen van een duurder model heeft. Voor de gemiddelde fotograaf is de 'gulden middenweg' waarschijnlijk de beste keuze, waarbij Manfrotto en Gitzo bekende merken zijn. Ze hebben jarenlange ervaringen van gebruikers verwerkt in materialen en ontwerpen en staan dus garant voor jarenlang onbezorgd gebruiksplezier.

Praktijk
Op de redactie hebben we enige tijd mogen werken met twee Manfrotto en één Gitzo statief:
1. Manfrotto driepoot metaal 055XDB met driewegkop 804 RC2 (ca. 170 euro)
2. Manfrotto driepoot carbon 055CX PRO3 met joystick balhoofd 322 RC2 (ca. 500 euro)
3. Gitzo driepoot carbon GT3541XLS met off-center balhoofd GH2750 (ca. 850 euro)

Manfrotto 055XDB/804RC2
Deze combi van poten (werkhoogte 138 cm) en losse kop wordt als een complete set verkocht en is een prima statief (2,9 kg) voor elke fotograaf die voor een redelijke prijs toch een optimale duurzaamheid en functionaliteit wenst. Het stalen statief heeft poten met drie segmenten, die geborgd worden met knelkoppeling met schroefsluiting. Dat borgt een poot niet supersnel, maar wel zeker. De poten kunnen in vier standen worden uitgeklapt tot zelfs horizontaal. De middenkolom kan worden omgedraaid. De driewegkop is heel degelijk uitgevoerd en instellingen verlopen soepel en borgen zeker. Ze bevat een snelkoppeling voor de camera en een duidelijk waterpasoog. Onze EOS 7D met EF-S 15-85mm heeft aan dit statief een prima ondersteuning en zeker in de studio en voor licht veldwerk is dit statief een aanrader.

Manfrotto 055CXPRO3/322RC2
De driepoot van dit statief heeft een werkhoogte van 140 cm en is vervaardigd van carbon. Samen met het joystick balhoofd weegt het geheel slechts 2,3 kg. De poten bestaan uit drie segmenten, zijn in vier standen uitklapbaar en zijn geborgd met snelknelsluitingen. Het instellen gaat snel, maar de borging kan gedurende langer gebruik minder strak worden. Je moet de stelschroef dan weer even iets aandraaien. De middenkolom kan worden gekeerd, maar ook dwars worden geplaatst. Zo kun je uit nog creatievere standpunten fotograferen. Het joystick balhoofd werkt supersnel en borgt redelijk zeker. De nauwkeurigheid is duidelijk minder en zo kun je het balhoofd niet exact in het horizontale vlak draaien, wat bij een panoramareeks eigenlijk noodzakelijk is. Zowel de driepoot als het balhoofd is voorzien van een waterpasoog. Net als het bovenstaand Mafrotto-statief is deze combi uitermate geschikt voor de EOS 7D met 15-85mm. Voor onze EOS 1D mark III met EF 70-200mm (samen bijna 3 kg) is het joystick balhoofd minder geschikt.

Gitzo GT3541XLS/GH2750
De door ons geteste Gitzo is zowel van formaat en gewicht als prijs een statief van buiten-categorie. De werkhoogte van de carbon driepoot is bijna 2 meter (!) en samen met het unieke balhoofd weegt ze toch maar 2,5 kg. De poten bestaan uit vier geledingen en worden ingesteld en geborgd met een schroefsluiting. Dat gaat snel en zeker. De driepoot - met waterpasoog - is ontworpen vanuit het principe 'less is more' en is prachtig afgewerkt. De poten zijn in drie standen uitklapbaar tot horizontaal. Omdat de middenkolom ontbreekt, is het mogelijk het statief met gestrekte poten bijna plat op de grond te leggen, ideaal voor lage standpunten.
Zo bijzonder als de driepoot is, is dat ook het balhoofd. Het heeft een horizontaal draaivlak (goed voor panorama's) en met de knelsluiting worden twee gewrichten van het balhoofd gelijktijdig geborgd. De camera kan zo snel en soepel in alle standen worden gemanoeuvreerd en met één draai aan de knop muurvast gezet worden. Nadelen zijn toch wel het ontbreken van een waterpasoog op de het balhoofd en van een snelkoppeling.
Onze EOS 7D-combi staat als een huis op dit statief en ook met onze EOS 1D mark III / EF 70-200mm vertoont de Gitzo geen krimp.

Conclusie
Een statief is van onschatbare waarde voor de serieuze fotograaf. Er doet zich altijd wel een onderwerp of moment voor dat een statief onmisbaar is en ze hoort dan ook een standaard-onderdeel te zijn van je foto-uitrusting. Tussen de 150 en 500 euro koop je een prima statief plus kop voor algemeen gebruik. Ben je elke dag kilometers op pad en staat je statief regelmatig in de modder of ondiep water, bespaar dan niet op gewicht, kwaliteit en duurzaamheid. Daar krijg je later spijt van. Bij zorgvuldig gebruik kan een statief namelijk jarenlang trouwe dienst doen en is de afschrijving, zelfs van een duur statief, niet meer dan honderd euro per jaar. En daar krijg je dan keer op keer haarscherpe en goed gekaderde foto's voor terug en dat is toch onbetaalbaar!

Met dank aan Foto Konijnenberg.

Inloggen

Wachtwoord of loginnaam vergeten? Klik hier
Als je nog geen GRATIS persoonlijk account hebt op EOSZINE dan kun je deze hier aanmaken. Met dit account kun je o.a. de nieuwsbrief en het gratis digitale magazine ontvangen.