Een van de meest voorkomende oorzaken van een onscherpe foto is door beweging van de camera als uit de hand wordt gefotografeerd. Dé oplossing voor bewegingsonscherpte is natuurlijk het gebruik van een statief, maar daar loop je niet een hele dag mee rond. Bovendien belemmert een statief je in je alertheid. Dus de hoogste tijd voor een lens met beeldstabilisatie!
Brandpunt-sluitertijdregel
Bewegingsonscherpte kan behalve door een statief of beeldstabilisatie worden voorkomen door een sluitertijd te kiezen die kort genoeg is om de beweging van de camera te bevriezen. Maar wat is kort genoeg? Is dat 1/500s, 1/125s of kan ook 1/15s voldoende zijn? Op deze vraag is geen absoluut antwoord te geven, omdat de benodigde sluitertijd afhankelijk is van de gebruikte brandpuntsafstand van de lens (f), oftewel hoever je bent ingezoomd. Vergelijk dat maar eens met het kijken door een krachtige verrekijker (zonder beeldstabilisatie). Hoe je ook je best doet, je ziet het onderwerp onrustig in de zoeker van de kijker.
Hoe verder je bent ingezoomd (langer brandpunt), des te meer de beweging van de camera wordt versterkt. De sluitertijd om die beweging te bevriezen moet dus bij een lang brandpunt (tele) kleiner zijn dan bij een klein brandpunt (groothoek). Er is een wiskundige formule die het verband tussen brandpunt en sluitertijd beschrijft: de brandpunt-sluitertijdregel en die luidt dat de sluitertijd korter moet zijn dan 1 gedeeld door het brandpunt om bewegingsonscherpte te voorkomen:
t =< 1 /(1.0* f) : Canon EOS 1Ds-serie en 5D-serie
t =< 1 /(1.3* f) : Canon EOS 1D-serie
t =< 1 /(1.6* f) : Canon EOS 10D, 20D, 30D, 40D, 50D, 300D, 350D, 400D, 450D, 1000D
(t=tijd in seconden, f=brandpuntsafstand in millimeters)
Voorbeeld
Op een EOS 40D ben je ingezoomd tot 200mm. Volgens bovenstaande formule moet de sluitertijd dus korter of gelijk zijn aan 1/(1.6*200), zijnde 1/320s. Bij 1/400s zal een uit de hand genomen foto scherp zijn. Bij 1/200s is de kans groot dat de foto ‘bewogen' (=onscherp) is.
Bij voldoende licht en een lichtsterke lens zal dit geen probleem zijn. Maar wat als je binnen staat, je maximale diafragma is f/5.6 en je hebt geen statief bij de hand? Als je dan een lens met beeldstabilisatie (Image Stabilisation, IS) op de je camera hebt, dan geeft dat 2 tot 4 stops voordeel. In genoemd voorbeeld betekent dat dus dat je niet bij 1/320s hoeft te fotograferen, maar dat bij 1/40s (3 stops) de kans groot is dat de foto nog scherp is. Met 1/60szit je dan aan de veilige kant. De stops-winst van beeldstabilisatie hoef je natuurlijk niet te besteden aan een verkorting van de sluitertijd. Je kunt ook een 3 stops kleiner diafragma gebruiken of drie stops lagere ISO voor respectievelijk meer scherptediepte of minder beeldruis. Zeker bij kortere brandpunten zijn de praktische opties.
Hoe werkt IS?
Achter het principe van beeldstabilisatie in een lens schuilt een heleboel technisch vernuft. In de lens zitten meetcellen (gyroscopen), die de verticale en horizontale beweging van de lens meten. Deze meting is gekoppeld aan een verschuifbare lenselement in het objectief en dat wordt zodanig gestuurd dat het beeld toch scherp op de sensor valt. Als je de ontspanner half indrukt wordt de beeldstabilisatie geactiveerd. Je hoort dat aan het draaien van de gyroscopen en aan het rustige beeld in je zoeker.
Een Canon-objectief heeft beeldstabilisatie als dit op de lens is aangeduid met de afkorting IS en de term Image Stabilisation. Er is dan ook een knopje op de lens aanwezig waarmee ze aan- en uitgezet kan worden. Er zijn zelfs lenzen waarbij twee modi van IS aanwezig zijn. In modus 1 wordt zowel de horizontale als verticale trilling gecompenseerd. In modus twee alleen de verticale trilling, zodat ‘meegetrokken' kan worden met een bewegend voorwerp.
In geval je vanaf een statief werkt, kun je IS gewoon uitzetten, hoewel er lenzen zijn die ‘weten' dat een statief gebruikt wordt en dan automatisch niet actief zijn.
TIP
Een statief is een onmisbaar accessoire voor elke serieuze fotograaf. Het voorkomt niet alleen bewegingsonscherpte, maar geeft u ook de gelegenheid om rustig uw kader te bepalen of de belichting, uw compositie of model te arrangeren. Bij het maken van een overlappende serie foto's voor een panorama of voor een belichtingstrapje bewijst een statief zijn nut. Een éénpootstatief kunt u zelfs gebruiken als wandelstok. Zo wordt deze last een aangename lust. |
De voordelen van IS in de lens
Behalve beeldstabilisatie in de lens wordt sinds het digitale tijdperk ook beeldstabilisatie toegepast op de sensor. Meetcellen sturen dan kleine ‘motortjes' aan, die de sensor laten tegenbewegen ten opzichte van de beweging van de camera. Voordeel zou zijn dat nu elke lens beeldgestabiliseerd is, maar of dat echt nut heeft, is maar zeer de vraag.
Allereerst is beeldstabilisatie op de lens effectiever, omdat de meetcellen verder van het camerahuis liggen en dus gevoeliger zijn voor trillingen dan de meting bij sensorstabilisatie. Bij deze laatste optie ziet de fotograaf bovendien het effect van de beeldstabilisatie niet. Het zoekerbeeld blijft onrustig en nauwkeurig kaderen is moeilijk. Tot slot is beeldstabilisatie eigenlijk alleen maar nuttig bij lange brandpunten. Een groothoeklens met beeldstabilisatie bestaat niet. Reden is dat bij een brandpunt van 10mm op een 40D de sluitertijd slechts 1/15s hoeft te zijn. Met IS zou dit 1/2s worden. Dat klinkt spectaculair, maar heeft alleen nut als het onderwerp echt stil staat. Knipperen van ogen of het wapperen door een briesje wind worden dan alsnog onscherp op de foto.
Conclusie
Beeldstabilisatie in het objectief geeft de fotograaf extra belichtingsruimte en vooral bij lange brandpunten blijven uit de hand genomen foto's ook bij langere sluitertijden scherp. Een statief kan vaker thuisblijven en ook kunnen hoge ISO's soms achterwege blijven. Voorbeelden van lenzen met IS zijn de lichtsterke 70-200mm IS-versies, maar ook de 70-300mm 4-5.6 IS is een erg mooie telezoomlens en kan de fanatieke vrijetijdsfotograaf veel plezier opleveren.