Uit een recente enquête onder onze lezers blijkt dat 95% in het bezit is van een statief, maar dat we die slechts in één van de vier gevallen gebruiken. Waarschijnlijk omdat het onderwerp extra ondersteuning van de camera verlangt, maar ook omdat we een statief onhandig vinden. Meestal ligt dat niet aan de driepoot, maar aan het gebruiksgemak van de statiefkop. Vaak is de juiste keuze daarvan belangrijker dan het onderstel. In deze koopwijzer de aandachtspunten bij aanschaf van een statiefkop.

Statief
Waarom gebruiken we eigenlijk een statief? Voor veel fotografen is dat om bewegingsonscherpte van de camera te voorkomen bij relatief lange sluitertijden. Maar ook om tot op de pixel nauwkeurig te kunnen scherpstellen (macro), om trapjes (scherpstel en belichting) te maken en om heel exact te kunnen kaderen (architectuur) is een statief onmisbaar. Bovendien mogen we niet vergeten dat een statief lange sluitertijden mogelijk maakt (landschap, nacht), twee handen vrijmaakt voor plaatsing en ordening van het onderwerp (product), helpt bij het geduldig wachten op het juiste moment (zonsondergang) en zelfs onze aanwezigheid bij de camera overbodig maakt (time lapse, remote capture). Bij het opnemen van video stelt een statief je in staat om bewegingen vloeiend uit te voeren. Dus reden genoeg om vaker een statief te gebruiken.

Statiefkop
Het succes van statiefgebruik wordt enerzijds bepaalt door de kwaliteit en uitvoering van de drie poten, maar eigenlijk toch veel meer door de functionaliteit en kwaliteit van de statiefkop. Een paar aandachtspunten.
De kop moet eenvoudig te bedienen zijn, nauwkeurig en stabiel. Als je met een statief een minuut bezig bent met het kaderen van een libel op een rietstengel, dan is de kans groot dat het onderwerp is gevlogen. Eén handbeweging voor het kaderen én vastzetten is ideaal. Snel het juiste kader vast kunnen zetten is dus belangrijk, maar ook dat het kader niet meer verandert. Zeker met zware telelenzen of met het millimeterwerk van een macro-opname is het uiterst vervelend dat je de statiefkop vastzet op een bepaald kader en dat bij het loslaten van de camera de positie van het kader iets uitzakt.
Ook moet een statiefkop bepaalde handelingen ondersteunen. Je moet de camera een kwart slag kunnen kantelen voor een exact verticaal kader. En als je een panorama maakt, dan moet de voet onafhankelijk van de borging kunnen draaien, zodat je precies horizontaal blijft. Een waterpasoog en een schaalverdeling zijn daarbij eigenlijk onmisbaar.
Een punt om niet te vergeten is de koppeling van de kop met de camera. Een snelsluiter is handig, maar moet wel goed geborgd zijn. Enerzijds om onbedoelde ontkoppeling te voorkomen en anderzijds om speling in de vergrendeling van de statiefkop te vermijden. Want als de statiefkop vast staat, maar de verbinding met de camera zit ‘los’, dan heeft het statiefgebruik weinig zin.

Principe
Er zijn grofweg drie soorten statiefkoppen te onderscheiden: een driewegkop, een video/tweewegkop en een balhoofd, waarvan de laatste het meest gangbaar is.
Bij een driewegkop heb je drie draaiborgingen om de camera in elke gewenste stand te kunnen zetten. Zijn de scharnierpunten voorzien van schaalverdelingen, dan kun je met een driewegkop heel nauwkeurig het kader bepalen, hoewel dit wel de nodige tijd vraagt.
Een video/tweewegkop is vooral bedoeld om de camera soepel en precies verticaal te kunnen kantelen en ook exact horizontaal te kunnen draaien. Vergrendeling van deze bewegingen moeten onafhankelijk kunnen gebeuren. Voor videodoeleinden is het een extra voordeel als de scharnierpunten gedempt zijn.

Is een statiefkop uitgevoerd als balhoofd, dan werkt dit volgens het principe van een bol/kom-gewricht. De bol waaraan de camera verbonden is, draait in een kom die aan de driepoot vastzit. Met één draaiknop kan zo elke positie worden geborgd. Dit gaat snel en kan redelijk precies zijn. De nauwkeurigheid van werken wordt verbeterd als de horizontale rotatie van de kop onafhankelijk kan gebeuren van de borging van het bolgewricht.
Zoals al gezegd is op een statief ook een waterpasoog welkom en als de snelkoppeling een schuifmechanisme heeft, dan kun je bij macrofotografie eenvoudig het scherpstelpunt verleggen door de camera naar voor of achter te schuiven.

Gewicht
Een belangrijke factor in het werken met een statief is de balans tussen stabiliteit en het gewicht van de camera plús lens. In de specificaties van driepoot en van de statiefkop wordt altijd een belasting opgegeven. Leg je camera en lens dus eerst op de weegschaal voordat je een statiefkeuze gaat maken. Heb je een zware telelens met een eigen statiefring, dan zul je naar ‘zwaardere middelen’ moeten grijpen ter ondersteuning.
Of de theorie en de praktijk met elkaar overeenstemmen is bij een statief(kop) niet eenvoudig van een papiertje te concluderen. Ons advies is om altijd met camera en lens een fotowinkel te bezoeken en driepoten en statiefkoppen fysiek te proberen. Het kan een behoorlijke investering zijn voor een langdurig gebruik, dus een praktische test voor aanschaf is geen overbodige luxe. Kijk ook eens naar statieven van collega-fotografen en vraag naar hun bevindingen. Misschien kun je een statief(kop) dan even in bruikleen krijgen.

Snelkoppeling
Vroeger moest je met een schroef fysiek de statiefkop aan de camera bevestigen. Lekker stevig, maar onhanhdig als je de camera ook snel even zonder statief ter hand wilde nemen. Daarom zijn nu bijna alle statiefkoppen uitgerust met een snelkoppeling. Je bevestigt een klein plaatje onder de camera en daarmee klik of schuif je de camera op de statiefkop. Zorg dat je een systeem kiest, waarbij de snelkoppeling goed geborgd is en speling - ook bij veelvuldig gebruik - afwezig is.

Merken
We doen hier geen uitspraak over wat het beste merk is. Veel is afhankelijk van de toepassing van het statief en de kop en van uw budget. We houden het hier slechts bij een korte opsomming van de meest gangbare merken: Arca Swiss, Benro, Coman, Gitzo, Manfrotto, Novoflex, Really Right Stuff, Redged, Vanguard, Velbon en Wimberley.

Samenvatting
Een goed statief is het halve werk en een bewust gekozen statiefkop doet de andere helft. We kunnen misschien zelfs wel stellen dat een goed statief met een slechte kop net zoiets is als een sportwagen met vierkante wielen. Dus vraag je eerst goed af voor welke onderwerpen je een statief gaat gebruiken en aan welke criteria een statiefkop dan moet voldoen. Er is tegenwoordig keuze genoeg, zowel in mogelijkheden en uitvoering als qua prijs. Laat je uitvoerig informeren in de fotowinkel en vergeet dan niet je camera en lens mee te nemen.

Met dank aan Foto Konijnenberg.