5K-beeldscherm en hoge ppi's

Na de pixelwedloop met betrekking tot het aantal beeldpunten op een sensor, is er momenteel een andere pixelrace aan de gang en dat is die van beeldschermen. Gaat het bij sensorresolutie om Mp’s, dan draait het bij monitoren allemaal om K’s: 2K, 4K, 5K en zelfs 8K. Heb jij daar al ‘kaas van gegeten’? Nee, dan volgt hier een korte uitleg over:
• K-waarden: algemeen
• Ppi’s: diameter en pixeldichtheid
• De praktijk: Iiyama XB2779QQS-S1, techniek en Photoshop

K-waarden: Algemeen
De meeste getalletjes in de fotografie zijn niet logisch. Neem alleen al over de spraakverwarring ‘groot en klein’ diafragma. Ook bij beeldschermen is de verwarring niet veel minder, zoals het bijvoorbeeld het geval is bij het benoemen van de schermresolutie met een K-waarde.
K is een eenheid die de waarde 1000 aangeeft, bij voorkeur in een kleine letter. Dus kg voor 1000 gram en kB voor ~1000 Bytes. De eerste keer dat een K-waarde als zelfstandige eenheid werd gebruikt, was bij de komst van 4K-video en 4K-televisies, waarbij de laatste ook UHD TV’s genoemd worden. Bij kg staat de k dus voor 1000 gram, maar hoe is dat dan bij een beeldscherm? Eigenlijk zou de K vergezeld moeten gaan van een kleine p (van pixel) en officieel dus 4 kp moeten zijn oftewel 4000 pixels. Dit getal maakt al meer duidelijk, maar is nog niet helemaal nauwkeurig. Met 4K wordt niet het exacte aantal beeldpunten bedoeld, maar slechts een benadering. En hoewel de grootte van een beeldscherm altijd wordt aangeduid met het aantal inch van de diagonaal, heeft een K-waarde altijd betrekking op het horizontale aantal pixels in een beeldscherm. Om kort te gaan: 4K heeft een beeldschermbreedte van 3840 pixels en omdat de meeste monitoren (nog) 16:9 zijn, is de hoogte dan 2160 pixels.
Voor de rekenaars onder ons valt op dat deze 4K-resolutie van 3840 bij 2160 pixels, zowel in de breedte als hoogte precies het dubbele is van full-HD, zijnde 1920 bij 1080 pixels. Met standaard gebruik van 4K zou je full-HD nu dus eigenlijk 2K moeten noemen om duidelijk een verband te zien met 4K en nog hogere K-waarden. In 4K-resolutie passen dus vier (2x2) full-HD resoluties. In een 6K scherm (5760 pixels breed) passen negen (3x3) full-HD’s en in 8K (7680 pixels breed) zijn er dat zestien (4x). En dat zijn dan weer vier (2x2) 4K-resoluties.

Behalve dat je zo’n ‘resolutie-trapje’ maakt uitgaande van full-HD (2K), kun je dat ook doen vanuit HD, zijnde 1280x720 of ook 720p. Deze resolutie zou je 1,25K kunnen noemen, zodat wanneer je deze resolutie in beide richtingen verdubbeld op 2,5K komt en dat is in de praktijk 2560 x 1440, bekend als QHD. En als je deze waarden weer met twee vermenigvuldigd kom je op 5K, zijnde 5120 bij 2880 pixels. 

Ben je nu door al die getalletjes en K-waarden helemaal de weg kwijt, neem dan even de tijd om naar onderstaande illustratie te kijken. Dan wordt het hopelijk allemaal iets duidelijker.

Ppi’s: diameter en pixeldichtheid
De resolutie van een beeldscherm uitdrukken in K-waarden is leuk, maar krijgt pas echt betekenis als die pixelwaarde gekoppeld wordt aan de diameter van het beeldscherm, zodat er een grootheid ontstaat, die we pixeldichtheid (pixel density) noemen, uitgedrukt in pixels per inch (ppi).
De ‘pixeldichtheidrace’ bij beeldschermen is een paar jaar geleden begonnen met de introductie van het Retina-scherm van Apple. Een iPad met een diameter van ongeveer 10 inch bevat 2048 bij 1536 pixels, wat resulteert in een pixeldichtheid van 265 pixels per inch (ppi) en daarmee een haarscherp beeld. Ook van dichtbij. De technologie om zoveel pixels in een inch te stoppen houdt echter niet op bij 265 ppi. Er zijn anno 2018 al telefoons met een resolutie van 4K in een schermpje van 122 bij 69 mm en de pixeldichtheid is dan dus iets meer dan 800 ppi. Waanzinnig, want je hebt een vergrootglas nodig om de beeldpuntjes te kunnen zien. Ook het beeldscherm achterop je EOS heeft een hoge pixeldichtheid. Bij een EOS 80D zitten 720 bij 480 pixels in een diameter van 3” en is de dichtheid 288 ppi.

Over het onderwerp pixeldichtheid bij telefoon, tablets, televisies en monitoren kun je wetenschap bedrijven, maar wij beperken ons hier tot computerbeeldschermen (24 tot 32 inch) en tot een kijkafstand van 70 cm tot een meter. Want dat is de praktijk van de digitale fotograaf en beeldbewerker. Als je aan een bureau werkt, dan zijn schermdiameter en werkafstand binnen de genoemde waarden.
Laten we beginnen met de kijkstand. Hoe groter die is, hoe minder goed we individuele pixels kunnen zien, terwijl de scherpte-indruk hoog kan blijven. Denk daarbij aan de LED-billboards langs de snelweg. Van honderd meter haarscherp, maar met een pixeldichtheid van minder dan 10 LED’s per inch.

In de praktijk van de bureaumonitor blijkt dat bij een kijkafstand van 70 cm de pixeldichtheid van ongeveer 100 ppi (+/- 20) moet zijn, wil je geen afzonderlijke beeldpunten meer zien. Doen we snel een rekensommetje met ons full-HD 24-inch beeldscherm, dan komen we uit op 1920 gedeeld door ~20,5 inch (=breedte), zijnde een pixeldichtheid van 92 ppi. En dan zien we in Photoshop of Lightroom geen pixels op vanaf 70 cm. Dus dat klopt met de theorie.

In de onderstaande tabel zie je een overzicht van de pixeldichtheid van alle K-waarden bij drie beeldschermformaten: 24”, 27” en 32”.

De praktijk
Iiyama XB2779QQS-S1
Ten behoeve van dit artikel over K-waarden en ppi’s hebben we van Iiyama twee 27”-beeldschermen in bruikleen gekregen: de XUB2792QSU (QHD, 2,5K) en de XB2779QQS-S1 (5K). En vooral die laatste monitor heeft onze aandacht. Allereerst vanwege zijn hoge resolutie in een relatief kleine diameter, wat een hoge pixeldichtheid oplevert van 218 ppi. En ten tweede door zijn zeer toegankelijke prijs, zijnde 799,- euro.

Let vooral op gedeelte van de foto dat je kunt zien. 

De diameter van 27” van de XB2779QQS-S1 is een prima formaat voor een desktopmonitor (klik hier). Er is bij deze monitor echter wel een redelijk brede zwarte rand en aan de onderzijde nog een extra strip met de bedieningsknoppen (touch). Dat maakt de monitor visueel groter. Het schermoppervlak is glanzend en dat geeft veel spiegeling als je de opstelling in je werkruimte niet juist kiest. Het scherm kan in hoogte versteld worden, naar voor en achter gekanteld worden en ook 90° gedraaid worden. Prima. Minder enthousiast zijn we over de stevigheid van de voet en ophanging. Bij de minste aanraking wiebelt het scherm al behoorlijk.

De 5120 bij 2880 pixels zijn vervat in een IPS-panel en dat geeft rechtstreeks uit de doos een goede kleurnauwkeurigheid. Ook grijstinten zijn redelijk neutraal. De helderheid staat voor fotobewerking echter veel te hoog en hebben we van 100% teruggebracht naar 25%. Als je haaks op het scherm kijkt, dan ziet het er allemaal redelijk prima uit, maar wordt de kijkhoek groter, dan zie je het contrast van het beeld veranderen en links en rechts zien we zelfs een soort paarszweem in de donkere tinten ontstaan. Dus schuins meekijken om foto’s te beoordelen vraagt enige aandacht.

Wil je een diepgaande review van deze monitor, bekijk dan deze aflevering van HardwareInfo TV: klik hier.

Techniek
Een 5K-scherm aansluiten aan je desktop of laptop is geen vanzelfsprekendheid. De videokaart moet de resolutie van 5120 bij 2880 pixels met 60 Hz kunnen verwerken. 4K (3840x2160) wordt bij midrange computers, zoals een MacBook Pro 13” of een GTX 900-serie op je PC, via DisplayPort 1.2 tegenwoordig wel ondersteund, maar 5K vraagt toch wat meer rekenkracht, zoals de GTX 1000-serie en een DisplayPort 1.3 aansluiting. Controleer dus goed voor aanschaf van een 5K-monitor hoe de video op jouw computer is geregeld en of die compatibel is met een 5K-resolutie. Overigens geeft een 5K-scherm de 4K van een GTX 970 beeldvullend heel mooi weer, maar dan mis je toch behoorlijk wat pixels ten opzichte van 5K die je haalt met een GTX 1000-serie.

Aandachtspunt is ook hoe het besturingssysteem omgaat met de hoge resolutie. Worden pictogrammen, programmavensters en werkbalken op 100% weergegeven, dan zullen ze van kijkafstand niet leesbaar zijn. Een Mac schaalt die vensters automatisch. In Windows zul je de weergave zelf moeten verhogen. In Windows 7 kan dat tot 150%, maar beter is tot 200%, zoals in Windows 10. De menuopties zijn dan van dezelfde grootte als op een 27”-scherm met QHD maar met veel meer werkruimte, want de pixels van een foto worden in Photoshop wel 1 op 1 getoond.

Photoshop en Lightroom
Als je beeldvullend foto’s bekijk van bijvoorbeeld de EOS 80D, dus van 6000 bij 4000 pixels, dan ziet dat er enorm strak uit op een 5K-scherm. Een scherm met zo’n hoge pixeldichtheid is dus prachtig voor beeldvullende vertoning van foto’s en video.

Werken met 218ppi in Photoshop en Lightroom is echter een heel ander verhaal dan beeldvullend kijken en vraagt een behoorlijke aanpassing van je workflow. Wat is er namelijk aan de hand? Een voorbeeld wat elke fotograaf kent. Je maakt bij een reportage een duo-portret (halfbody of krapper), waarbij de ene persoon iets dichterbij de camera staat dan de ander. Je werkt met f/4 en stelt scherp op één van de twee personen. Je maakt een opname en ziet zonder inzoomen op het beeldscherm van je camera dat beide gezichten scherp zijn. Bekijk je de foto echter thuis op je full-HD monitor, dan zul je op 100% in Photoshop zien dat een van de gezichten onscherp is. Ook bij bijvoorbeeld twee paddenstoelen schuin achter elkaar, zal het lcd-schermpje van je camera een hogere scherpte-indruk geven dan een monitor. Reden hiervoor is dat de pixeldichtheid van het schermpje redelijk hoog is en bovendien veel pixels van de foto in een kleine diameter gestopt worden.

Dat fenomeen zie je ook bij een 5K-monitor met 218 ppi. Als je een foto op 100% bekijkt, dan krijg je vanaf 70 cm geen juiste indruk van (on)scherpte. Een onderdeel dat onscherp is, kan dan toch scherp lijken. Onze ogen vloeien namelijk pixels samen en zo zien we bijvoorbeeld in onze testfoto het raster van het drukwerk verdwijnen op 100% in Photoshop. We zijn dan geneigd om met de foto’s onze neus tegen het beeldscherm te bekijken. Het ‘echte’ detail voor een kijkafstand van 70 cm keert pas terug als we inzoomen tot 200%. En dat zal niet alleen je standaard workflowkeuze moeten zijn bij beoordeling van detail en ruis, maar ook bij het maken van nauwkeurige selecties. Dat is bij 100% - de heilige graal van nauwkeurig beeldbewerken - bijna niet mogelijk. Het inzoomen tot 200% is ook bij het werken in Lightroom aan de orde. En die overstap is toch even wennen.

Het drukwerkraster (=detail) zie je bij 218 ppi alleen goed op 200% ingezoomd in Photoshop/Lightroom 

Samenvatting
De techniek staat voor niets en laat ook de pixeldichtheid van beeldschermen niet ongemoeid onder het motto ‘meer = beter’. Maar dat is slechts deels het geval, want de ‘kijkkwaliteit’ van het menselijk oog en de praktische kijkafstand naar een beeldscherm zijn beperkende factoren. Voor de vrijetijdsfotograaf is een pixeldichtheid van 100 ppi (+/- 20) daarom nog steeds optimaal en gekoppeld aan een kijkafstand van 70 cm, is dan een 27-inch beeld scherm met QHD (109ppi) de beste keuze en ook heel betaalbaar. Wil je naar 4K, dan moet je beter voor een grotere diameter kiezen, zoals 32 inch (138 ppi).

De ProLite XB2779QQS-S1 van Iiyama is een indrukwekkend stukje techniek voor een heel interessante prijs. Vooral voor beeldvullende weergave van foto’s en 4K-video is deze monitor echt een genot om naar te kijken en ze zal dus niet misstaan in een wachtruimte of receptie. Als je echter foto’s en video gaat bewerken op de XB2779QQS-S1, dan zijn de spiegeling en de beperkte kijkhoek minderpuntjes en zul je je foto’s voortaan op 200% moeten beoordelen in Photoshop en Lightroom. Wil je dat niet, dan zou je kunnen besluiten om twee 27”-schermen met QHD naast elkaar te zetten. Dan heb je lekker veel werkruimte en kun je toch op de vertrouwde 100% blijven werken.

Met dank aan Iiyama Benelux.

Meer informatie ProLite XB2779QQS-S1: klik hier.