04 Bokeh

door Pieter Dhaeze op woensdag 02 september 2009

Als je net nieuw bent in de fotografie, dan is het 'vakjargon' een van de obstakels die je ondervindt in je ontwikkeling als fotograaf. Een woord als sluitertijd spreekt voor zich en als we zeggen dat diafragma hetzelfde is als lensopening, dan hoeft dat ook geen probleem meer te zijn. Maar soms kom je een stukje terminologie tegen waarvan je echt niet weet waar ze het over hebben, zoals 'bokeh'. Hier vind je het antwoord.

Oorsprong
We staan er waarschijnlijk zelden bij stil, maar veel zaken van de moderne fotografie zijn afkomstig uit Japan. En daar ligt dus ook de oorsprong van het woord bokeh. Het Japanse woord 'boke' betekent onscherpte en is het tegenovergestelde van 'pinto', oftewel scherpte. Volgens Wikipedia heeft een Engelsman er in 1997 een 'h' achtergeplakt voor een correcte uitspraak in het Engels. Sinds die tijd is de juiste spelling 'bokeh' en spreek je het uit als boekè. Dat lijkt sterk op 'bouquet' en deze term is bij onder andere wijnkenners bekend als een compositie van geuren, die je neus aangenaam prikkelen als je een slokje neemt van een glas wijn. Zo kan een bepaald soort wijn een kruidig 'bouquet' hebben. Foto's hebben echter geen geur en bokeh heeft dus ook niets te maken met 'bouquet'. Overigens is dat niet helemaal zo, want ook bokeh heeft - net als 'bouquet' dat bij wijn of bier heeft - iets te maken met een stukje subjectieve beleving van iets waarvan je geniet. Het bokeh heeft namelijk betrekking op de kwaliteit van de voor- of achtergrondonscherpte.

LET OP
Glanspunten in de onscherpe achtergrond worden opgenomen als lichtcirkels. Hoe groter het diafragma, des te groter deze cirkels. Bij rechte diafragma-lamellen zie je rechte kanten aan de cirkel en het aantal zijden is tevens het aantal lamellen van het diafragma. Afgeronde lamellen geven ronde lichtcirkels. Hoe duurder de lens, des te meer lamellen en hoe groter de kans dat ze afgerond zijn.

Concrete factor, subjectieve beleving
De kracht van fotografie met een spiegelreflexcamera is dat de fotograaf kan spelen met de scherptediepte, om zo de mate van aandacht op het hoofdonderwerp te kunnen beheersen. Een portretfoto met onscherpe voor- en achtergrond geeft meteen alle aandacht aan het model. In de vorige EOSzine hebben we al gezien dat we zo'n kleine scherptediepte kunnen bereiken door te werken met grote diafragma's, lange brandpunten en korte voorwerps-afstanden. Bij een combinatie van die drie factoren, zoals bij close-ups en macro's, kan de scherptediepte heel klein zijn, waarbij de achtergrond heel sterk en zelfs onherkenbaar wordt vervaagd.
Als je nog nooit echt goed naar die achtergrondonscherpte gekeken hebt, lijkt die altijd hetzelfde. Maar dat is niet het geval en verschilt van lens tot lens. Lichtsterke lenzen met een groot maximaal diafragma en veel afgeronde diafragma-lamellen, geven een veel zachtere en meer vloeiende onscherpte dan goedkope consumentenlenzen. Meestal wordt die zachtheid als een mooi bokeh ervaren, maar toch blijft het een heel subjectief schoonheidsaspect en sterk afhankelijk van het onderwerp.

MEER BOKEH
Wil je echt alles weten over bokeh en ben je ook niet bang voor een stukje theoretische natuur-kunde, kijk dan op Vanwalree.com of Luminous-landscape.

Praktijktest
We hebben in de studio een kleine praktijktest gedaan om het verschil in bokeh zelf te ervaren. Dit hebben we gedaan bij de drie EF 50mm lenzen van Canon, de 1.8, 1.4 en 1.2L, allen bij f/2. Ook hebben we bij 200mm de achtergrond bestudeerd van een EF-s 18-200mm 3.5-5.6 en een EF 70-200mm 2.8.

 EF 50mm 1.8 @ f/2.0  EF 50mm 1.4 @ f/2.0   EF 50mm 1.2L @ f/2.0

 EFs 18-200mm @ f/5.6  EF 70-200mm @ f/5.6   EF 70-200mm @ f/2.8

De conclusie is duidelijk: er is verschil in de kwaliteit van de achtergrondonscherpte en omdat wij een zachte achtergrond prefereren, heeft van de drie 50mm lenzen de 1.2L versie het mooiste bokeh. De lichtcirkels van de glanspunten van de ketting op de achtergrond zijn mooi rond en de onscherpe weergave van de structuur van het kleed waar de ketting op ligt, is zacht. Bij de 1.8 versie is dat duidelijk niet het geval.
Het verschil in bokeh is ook bij de twee zoomlenzen zichtbaar. Als beide op f/5.6 staan, dan is het al duidelijk, maar vergroten we het diafragma van de 70-200mm naar f/2.8, dan wordt het allemaal nog veel mooier. Niet voor niets is dit een veelgebruikte portretlens op bijvoorbeeld een EOS 5D of EOS 1Ds. Dat geldt ook voor de EF 50mm 1.2L op een EOS 40D/50D of EOS 7D, waarop ze garant staat voor werkelijk prachtige portretten. Zo'n lens koop je niet vanwege zijn scherpte, maar juist voor zijn onscherpte.

Conclusie
Bokeh is dus geen abracadabra, maar een bestaande term en waarneembaar kwaliteitsaspect in een foto. Neem het mee in je eigen fotografie en in de beoordeling van foto's van anderen. Of een mooi bokeh ook een grote investering in een lichtsterke lens rechtvaardigt, laten we verder over aan de eisen van de fotograaf én de wensen van zijn doelgroep.

 

Inloggen

Wachtwoord of loginnaam vergeten? Klik hier
Als je nog geen GRATIS persoonlijk account hebt op EOSZINE dan kun je deze hier aanmaken. Met dit account kun je o.a. de nieuwsbrief en het gratis digitale magazine ontvangen.