Carbon statieven

Het is voor ons bijna vanzelfsprekend dat je als fotograaf beschikt over een redelijk stabiel statief. Dat dit niet altijd het geval is, merken we bij workshop en lezingen, waarbij toch een aanzienlijk aantal deelnemers een exemplaar heeft van bedenkelijke stabiliteit en kwaliteit of zelfs geen statief.
In dit artikel staan we daarom weer even stil bij het nut van een stabiel statief, aangevuld met een beknopte koopwijzer en een kleine ‘test’ van carbonstatieven van onder andere het nieuwe merk Coman.

Waarom een statief?
Hoewel sommige zaken vanzelfsprekend zijn, zetten we toch nog even op een rijtje waarom een statief een positieve bijdrage kan leveren aan je fotografie, zowel technisch als creatief.
Een belangrijke functie van een stabiel statief is het voorkomen van onscherpte door beweging van de camera. In combinatie met zelfontspanner, spiegel opklappen, Live view en/of afstandsbediening kan een statief zorgen voor haarscherpe foto’s, ook bij langere sluitertijden.
Minstens zo belangrijk is dat je nauwkeurig het scherpstelpunt kunt kiezen en dat de afstand tussen camera en voorwerp niet verandert tussen scherpstelmoment en het indrukken van de ontspanner. Vooral bij macrofotografie is dit van groot belang.
Als je met een statief werkt, kun je heel nauwkeurig kaderen. Bij architectuur- en productfotografie is dat kwaliteitsbepalend. Omdat het kader onveranderd blijft, is een statief onmisbaar bij het maken van belichtings- en scherpsteltrapjes voor HDR en Focus Stacking. Ook bij het maken van een overlappende reeks foto’s voor een panorama-montage verleent een statief goede diensten.
De werkhoogte van een goed statief varieert van menshoogte tot op de grond.  In dat gebied kan eenvoudig langdurig een creatief standpunt gekozen worden en breng je bijvoorbeeld een kleine paddenstoel optimaal in beeld of kun je eenvoudig een kikkerperspectief toepassen.
Hoewel we bij 90% van onze foto’s proberen het hoofdonderwerp zo scherp mogelijk in beeld te brengen, is het zeker interessant om eens langere sluitertijden te gebruiken. Vanaf 1/10s of langer krijgen onderwerpen een speciaal karakter als ze bewegen in een ‘stilstaande’ omgeving. Het stromende beekje of een verlichte fontein zijn klassieke voorbeelden hiervan.
Tot slot kan een statief de aanwezigheid van de fotograaf overnemen. Op afstand een vogelnestje observeren en fotograferen of een time lapse maken gedurende meerdere uren of dagen kan alleen maar welslagen met behulp van een stabiel statief en ontslaat de fotograaf om altijd aanwezig te moeten zijn.

Soorten statieven
Je hebt statieven in alle soorten en maten en soms zie je letterlijk door de statiefpoten het bos niet meer. Toch is redelijk eenvoudig een opsplitsing te maken in vier verschillende categorieën:
• Reisstatief
• Standaard statief
• Pro-statief
• Monopod
Reisstatief
Als je met je camera veel lopend op pad bent in het veld om landschappen, natuur, macro en architectuur te fotograferen, dan mag een statief geen last worden. Ze moet dus compact zijn en licht, terwijl de werkhoogte ten minste anderhalve meter moet zijn. Hoewel ze redelijk stabiel kunnen zijn, zijn ze meestal niet geschikt voor zware camera’s met dito telelenzen. Over het algemeen kunnen ze ook goed gebruikt worden om vanuit een vast kader op locatie te filmen.
Standaard statief
Hoef je slechts korte stukken te lopen naar een fotolocatie of werk je veel in de studio, dan is een standaardstatief voor de meeste doeleinden toereikend. Hoewel ze niet zwaar of heel groot zijn, kunnen standaardstatieven toch een behoorlijke last dragen zonder instabiel te worden. Een EOS 7D met een EF 70-200mm is prima om te doen. Net als bij een reisstatief hebben ook deze statieven een middenkolom, die de werkhoogte tijdelijk kan vergroten en eventueel omgedraaid kan worden voor extreem lage standpunten. Een balhoofd is voor een reis- en standaardstatief de meest gangbare statiefkop.
Pro-statief
Als je bij sport of in de natuur met lichtsterke telelenzen werkt, dan kun je niet zonder professioneel statief. Hoewel deze lenzen vaak beeldstabilisatie hebben en een statief misschien niet strikt noodzakelijk is, is het gewicht van de lenzen zodanig dat je ze niet een hele dag uit de hand kunt gebruiken. Ook moet je vaak lang op eenzelfde punt kaderen en dat gaat meer ontspannen als je dat doet vanaf pro-statief.  Dergelijke statieven hebben geen middenkolom (instabiel) en meestal worden ze voorzien van een schommelkop/gimbal voor optimale flexibiliteit én stabiliteit.
Monopod
In sommige gevallen is het niet nodig om de camera volledig zelfstandig stabiel te kunnen plaatsen en is een verticale ondersteuning voldoende terwijl je snel van A naar B beweegt, zoals met een telelens langs de lijn bij een voetbalwedstrijd of als je in een bos zwijnen of herten zoekt. Een monopod - een statief met één poot - is dan heel handig. Ze kunnen in een fototas meegenomen worden of zelfs als wandelstok dienst doen.

Waarom carbon?
Statieven worden in veel materialen uitgevoerd: hout, metaal (ijzer, magnesium, aluminium) en carbon of combinaties daarvan. Carbon wint de laatste jaren steeds meer aan populariteit omdat enerzijds de prijzen dalen en anderzijds de productietechniek sterk verbeterd is. Het is tegenwoordig mogelijk om met carbon een heel licht statief te maken met de stabiliteit van exemplaren vervaardigd uit veel zwaardere materialen. Bovendien is carbon erg duurzaam. Ze is bestand tegen (zout) water en hogere temperaturen en is ongevoelig voor corrosie of slijtage.
De stijfheid van carbon wordt deels bepaald door het aantal windingen. Bij de meeste merken, waaronder Gitzo, is het aantal windingen zes. Bij het nieuwe merk Coman is het carbon 8x omwonden zonder dat dit tot gewichtsverhoging heeft geleid.

Koopwijzer
Als je op het punt staat een statief aan te schaffen, dan zijn er een aantal aandachtpunten die bepalend kunnen zijn in de juiste keuze. We noemen hier:
• Aantal poten
• Aantal segmenten
• Aard koppelingen
• Scharnieren
• Middenkolom
• Werkhoogte
• Voetjes
• Statiefkop
• Onderhoud/demontage
• Extra’s
Aantal poten
Hoewel 95% van de statieven drie poten (tripod) heeft, zijn er behalve statieven met één poot (monopod) ook modellen met vier poten (quadropod) voor nog meer stabiliteit.
Aantal segmenten
De poten van een statief bestaan uit segmenten die ingeschoven kunnen worden. Hoe meer segmenten, des te korter het statief in opbergstand, maar hoe minder stabiel. Ook kan het onderste segment dan erg dun worden.
Aard koppelingen
De segmenten van de poten worden geborgd met een knel- of draaikoppeling. Voordeel van een knelkoppeling is dat je in één oogopslag kunt zien of het segment vastgezet is of niet. Nadeel is dat de knelkracht verloopt en regelmatig bijgesteld moet worden. Ook bediening (losmaken en in/uitschuiven) met één hand is niet echt goed mogelijk. Dit lukt met draaikoppelingen beter. Bovendien blijft de knelkracht lange tijd onveranderd. Wordt deze toch minder of zijn de poten (ook inwendig) vervuild met water, zout en zand, dan kan een poot met draaikoppelingen geheel worden gedemonteerd, schoongemaakt en van nieuwe pakkingen voorzien worden. Bij een poot met knelkoppelingen is dat niet zonder gereedschap mogelijk.

Scharnieren
De poten van een statief zijn via scharnieren verbonden met de statiefplaat en kunnen meestal in verschillende standen worden uitgeklapt. Er zijn veel borgsystemen met hun eigen voor- en nadelen, maar kijk in ieder geval of de poten helemaal horizontaal kunnen. Houd de scharnieren schoon en soepel.
Bij veel statieven zijn de scharnieren zo uitgevoerd dat de voetjes van de samengeklapte poten in uitgestrekte stand elkaar kunnen raken, zodat ze één draaipunt vormen en de driepoot als eenpoot dienst kan doen.
Middenkolom
Reis- en standaardstatieven zijn vaak voorzien van een middenkolom. Hiermee kun je de hoogte van het statief tijdelijk vergroten. Ook kun je zo’n middenkolom vaak omdraaien en zelfs horizontaal zetten, zodat je nog creatievere standpunten kunt toepassen. De middenkolom heeft veelal aan de onderzijde een haak, waaraan een last (fototas) gehangen kan worden voor extra stabiliteit.
Werkhoogte
De werkhoogte van een statief varieert van zo’n 50 tot 150 cm. Daartussen kunnen nagenoeg alle onderwerpen prima worden gekaderd. Wil je een extra laag standpunt, dan moet je de middenkolom eventueel om kunnen draaien of de poten helemaal vlak uitzetten. Wil je hoger, dan zou je de middenkolom helemaal kunnen uitschuiven, maar dit komt niet ten goede aan de stabiliteit.
Voetjes
De poten kunnen nog zo stijf zijn en de scharnieren nog zo degelijk, als de voetjes van het statief niet afgestemd zijn op de ondergrond, dan zal het statief nog steeds niet stabiel geplaatst kunnen worden. Rubber voldoet voor algemene ondergronden, maar soms heb je spikes nodig om houvast te hebben met de poten of brede plaatjes om wegzakken in een zachte ondergrond te voorkomen. De meeste merken leveren dergelijke voetjes als losse accessoires.
Statiefkop
Elk statief heeft een statiefkop nodig. Omdat ze niet onlosmakelijk zijn verbonden, is in principe elke combinatie statief-statiefkop mogelijk. De meest gangbare statiefkop is tegenwoordig een balhoofd. Ook heb je driewegkoppen en panoramakoppen. Het formaat van de statiefkop moet afgestemd zijn op onderwerp, op het gewicht van de camera en op de stabiliteit van het statief.
Onderhoud/demontage
Hoewel een statief ogenschijnlijk geen onderhoud verlangt, is dat niet helemaal een correcte gedachte. Een statief bestaat uit schuivende en scharnierende onderdelen, waar stof en slijtage op de loer liggen. Het reinigen en gangbaar houden daarvan verhogen het gebruiksplezier en verlengen de levensduur van het statief. Het is een pre als een statief geheel gedemonteerd kan worden en er reserveonderdelen verkrijgbaar zijn.
Extra’s
De toegevoegde waarde van een statief kan liggen in zijn extra’s, zoals een waterpasoog in de statiefplaat, een haak aan de middenkolom, een degelijke tas, extra voetjes en reserve-pakkingen.

Praktijk
Foto Konijnenberg heeft ons voorzien van een breed assortiment carbon statieven van Gitzo, Manfrotto en Coman. De eerste twee merken zijn al jaren actief in de statievenmarkt en hebben met feedback van fotografen mooie producten ontwikkeld, waarvan de kwaliteit zich reeds bewezen heeft. Coman is nieuw in de wereld van statieven en is afkomstig uit China. Ten opzichte van zijn twee Europese tegenhanger probeert dit merk zich te onderscheiden met een bijzonder gunstige prijs/prestatieverhouding.

Alle statieven hebben veel overeenkomsten, maar elk merk heeft toch zo zijn eigen karakteristieken. Manfrotto heeft knelkoppelingen en de middenkolom kan dankzij een ingenieus systeem snel horizontaal worden gezet. Gitzo gebruikt alleen hoogwaardige materialen bij elk facet van ontwerp en uitvoering. De poten hebben draaikoppelingen en alle metalen onderdelen zijn grijsgewolkt afgewerkt. Bij Coman hebben ze erg goed naar de concurrentie gekeken en de statieven vertonen een grote gelijkenis met de Gitzo-alternatieven. De materiaalkeuze en afwerking van de statieven van Coman zijn iets minder exotisch dan bij Gitzo, maar dat lijkt vooralsnog niet ten koste te gaan van de praktische kwaliteit. Met de degelijke statieftas en standaard spike-voetjes probeert de Chinese nieuwkomer de gevestigde orde af te troeven.
Test pootstijfheid
We hebben alle statieven in de studio gebruikt en zijn ook met enkele standaardstatieven het veld in gegaan. Op uitvoering, mogelijkheden en handling hebben we van deze drie kwaliteitmerken in de praktijk niet veel aan te merken. Meestal is het een kwestie van gewenning of persoonlijke voorkeur of een statief voldoet en in de smaak valt. Je kunt de fabrikanten niet echt betrappen op materiaal- of ontwerpfouten.
Omdat we de stijfheid van de carbonpoten een belangrijk kwaliteitsaspect vinden, hebben we een klinische test uitgevoerd met de standaard- en pro-statieven. Hiertoe hebben we de statieven horizontaal opgehangen aan één volledig gestrekte poot. Aan het midden van deze poot hebben we een last van 5,8 kg gehangen en van elk van de statieven een foto gemaakt bij hetzelfde brandpunt om zo de doorbuiging te visualiseren en desgewenst te kunnen opmeten. Als we de resultaten op een rijtje zetten, dan valt op dat de doorbuiging per merk niet echt verschillend is, maar dat deze vooral bepaald wordt door het aantal segmenten (en de maximale pootlengte). Wil je dus een maximale stijfheid en daarmee stabiliteit, kies dan een poot met drie segmenten in plaats van vier. Ook neemt de stijfheid toe als de maximale werkhoogte kleiner is of een poot minder ver wordt uitgetrokken. Opvallend is dat Coman in dit stijfheidproefje niet onder doet voor Manfrotto of Gitzo en dat tegen een veel lagere prijs.

Doorbuiging van standaard carbon statiefpoot. Meer segmenten = meer doorbuiging	Doorbuiging van pro carbon statiefpoot. Meer segmenten = meer doorbuiging

Samenvatting
Een statief. Elke fotograaf zou een degelijk exemplaar in zijn accessoirecollectie moeten hebben, want een goed statief kan de kwaliteit van foto's soms meer verhogen dan een nieuwe lens of camera. De veel gehoorde klacht dat een driepoot zwaar is, is met de komst van carbon geen argument meer om aanschaf of gebruik achterwege te laten. Een stabiel standaardstatief mét balhoofd hoeft met carbon niet meer te wegen dan 1800 gram. Mocht de prijs van carbon tot voor kort een bezwaar zijn, dan is die drempel sinds de introductie van een merk als Coman verleden tijd en schaf je voor minder dan 300 euro een A-kwaliteit carbon statief mét balhoofd aan. Als je een dergelijk statief goed onderhoud, dan kun je daar vele jaren ongestoord plezier van hebben.
Ben je van plan om een (nieuw) statief aan te schaffen, ga dan naar een winkel om de mogelijke alternatieven te zien en te voelen. Neem eventueel je camera en betreffende lens mee om de stabiliteit van de verschillende modellen in de praktijk te ervaren.

Met dank aan Foto Konijnenberg.