De elektronische sluiter (E-sluiter, ES) speelt sinds zijn komst in spiegelloze camera’s een steeds grotere rol bij de introductie van nieuwe opnamefuncties. Aanvankelijk was de belangrijkste taak van de ES dat je er volkomen stil mee kunt fotograferen. Dankzij onder andere de hoge opnamesnelheden die er tegenwoordig aan gekoppeld zijn (20 tot 40 fps, RAW) komen nu echter ook technieken binnen handbereik die met een mechanische sluiter niet mogelijk zijn. Denk aan 40 RAW/s voor het ‘moment suprême. Aan belichtings- of scherpsteltrapjes uit de hand (klik hier en hier). Aan RAW Pre-burst (klik hier). Aan ultra korte sluitertijden tot wel 1/32.000s. Heel veel moois dus, maar er zijn toch nog wel enkele aandachtspunten. In dit artikel daarom mijn praktijkervaringen met de elektronische sluiter op de EOS R6 mark II.
Elektronische sluiter
Het is interessant om te merken dat je als ‘klassieke systeemfotograaf’ met een zekere terughoudendheid de EOS R6 mark II op de elektronische sluiter (E-sluiter) zet. Een camera zonder spiegel was aanvankelijk best bijzonder (went snel), maar geen fysieke mechanische sluiter (M-sluiter, MS) meer om de sluitertijd te regelen, dat gaat weer een stapje verder. En eigenlijk is die terughoudendheid vreemd, want je eerste digitale compactcamera had geen M-sluiter en ook je telefoon waarmee je waarschijnlijk dagelijks foto’s maakt, beschikt niet over een fysieke sluiter. En met dat ‘bevrijdende’ besef ben ik met de EOS R6 mark II op pad gegaan om zo het fotograferen met de E-sluiter in de praktijk te ervaren en zien.
Mijn ervaringen
En om maar meteen met de deur in huis te vallen; het is me 100% meegevallen. Bij het snel meetrekken van bewegende voorwerpen zag ik inderdaad een matige ‘rolling shutter’ in de vorm van scheve lijnen in de achtergrond (huizen, bomen, lantaarnpalen, reclameborden), maar die is vaak redelijk eenvoudig te corrigeren (Photoshop: klik hier). De vervorming van de bewegende voorwerpen zelf, zoals bij meetrekken van voertuigen, is minimaal en valt niet op.
Bij foto’s van een voetbalwedstrijd is de bal in slechts een uitzonderlijk geval ietwat ovaal, maar dat is soms ook door bewegingsonscherpte. Ook bij vliegende vogels valt eventuele vervorming van snel wapperende vleugels niet echt op, omdat dit vaak teniet wordt gedaan door bewegingsonscherpte van die vleugel. De enige vervorming die echt opvalt én moeilijk te corrigeren is, is bij snel roterende voorwerpen zoals propellers (vliegtuig, helikopter, drone) of van een ventilator bij sluitertijden van 1/2000s of korter. Maar dit zijn geen onderwerpen die je dagelijks fotografeert.
Bij gebruik van de E-sluiter kan bij bepaalde frequentie van kunstlicht ‘banding’ optreden in de vorm van heldere en donkere strepen op de foto. Ik heb dit niet getest, maar ik heb het bij geen enkele binnenfoto bij kunstlicht gezien.
Enig echte ‘minpunt’ is dat je met een camera in het EOS R-systeem, zoals de EOS R6 mark II (behalve de EOS R3) niet kunt flitsen als de E-sluiter actief is. Niet met een Speedlite of trigger op de camera en ook niet in de studio. Zet je de camera in de E-sluiter, dan wordt het signaal naar de hotshoe geblokkeerd en kunnen camera en flitser niet syncen. Ik heb het echter niet als gemis gezien, want als je flitst, dan gebruik je vaak toch geen hoge opnamesnelheid. En ‘stil’ fotograferen bij een ceremonie maar wel flitsen, dan ben je toch weer erg aanwezig. Dus flitsfotografie met de M-sluiter of Elektronisch 1e gordijn (EFC-sluiter) is dan gewoon prima.
Geluid
Met de E-sluiter kun je dus volkomen stil fotograferen. Let wel dat scherpstelmotors, gyroscopen van de beeldstabilisatie en het openen en sluiter van het diafragma geluid kunnen maken. Dat je bij het maken van een foto niets hoort, is een pluspunt van de E-sluiter, maar je mist als fotograaf de auditieve feedback en je maakt soms foto’s zonder dat je het weet. Vanaf de EOS R7 hebben camera’s echter de menu-optie Volume en daarin kun je aangeven of je bij het maken van een foto met de E-sluiter een geluid wilt horen of niet en hoe hard dat geluid moet zijn. Echt handig. Op de EOS R6 en EOS R5 ontbreekt helaas de menu-optie Volume en kun je geen geluidje koppelen aan de elektronische sluiter. Misschien een idee voor een firmware-update? |
Aandachtspunten
Het fotograferen met de elektronische sluiter is in veel gevallen dus niet anders dan met de mechanische sluiter, maar heeft toch wel een aantal aandachtspuntjes.
• Rolling shutter
Zolang fotocamera’s niet voorzien van een global shutter (klik hier) en de sensor rij voor rij wordt uitgelezen, zal er een zekere mate van ‘rolling shutter’-effect optreden als onderwerp of camera beweegt. Of de vervorming hierdoor zichtbaar dan wel storend is, is van veel factoren afhankelijk en eigenlijk valt het in de praktijk allemaal reuze mee. Enerzijds heeft dit te maken met de relatieve snelheid van het onderwerp in de zoeker oftewel de zoekerverblijftijd (klik hier) en anderzijds door de ‘versmering’ van rolling shutter met bewegingsonscherpte.
Neem een bal als voorbeeld. Als een voetbal op een tiental meter door het kader vliegt en je fotografeert met 70mm (diameter bal = 6% hoogte kader), dan moet de absolute snelheid van die bal heel hoog zijn wil je een ovaal zien. Pas als de bal veel dichterbij is, dan zou je een vervorming kunnen zien, maar die wordt dan grotendeels vervaagd door de bewegingsonscherpte die je ondanks bv. 1/1000s op die korte afstand krijgt. Zo’n vervaagde bal is niet storend en voegt zelfs snelheid aan de foto toe.
Op 50 meter is de bal direct na het verlaten van de schoen een cirkel. Geen rolling shutter.
 |
| |
Rolling shutter bij extreme situatie van vallende 'jeu de boule'-bal met ZVT van 0,125s
 |
Zo is dat ook met propellers. Fotografeer je bij 1/50s een draaiende propeller, dan zie je helemaal niets van de ‘rolling shutter’, omdat de bewegingsonscherpte overheerst.
Wil je vervorming toch helemaal uitsluiten, dan is gebruik van de M-sluiter of EFC-sluiter een vereiste. Je valt dan wel terug in opnamesnelheid van 30 à 40 fps naar 12 à 15 fps. Nou ja, terugvallen.
Getalletjes
Ik ben iemand ‘van de getalletjes’ en zou de mate van ‘rolling shutter’ graag per camera willen kwantificeren met een waarde voor de ‘read out speed’ van de betreffende camera’s. Die wordt door camerafabrikanten echter niet in de specificaties genoemd, waarschijnlijk omdat die ‘uitleessnelheid’ niet de enige parameter is die de ‘rolling shutter’ bepaalt. Het zij zo. We hebben echter wel gezien dat de ‘rolling shutter’ van de EOS R6, EOS R6 mark II en EOS R5 onderling niet erg verschillend is en dat de EOS R3 het op dat punt beter doet, maar dat mag je ook verwachten van een pro-sportcamera in die prijsklasse. |
• Banding
Omdat de sensor rij voor rij wordt uitgelezen kan er interferentie van de belichting ontstaan met de frequentie van een kunstlichtbron (50 Hz). Dit uit zich dan bij sluitertijden korter dan 1/50s mogelijkerwijs in horizontale donkere en heldere strepen op de foto of in goed Engels ‘banding’. Zelf heb ik dat fenomeen nog nooit gezien op foto’s genomen met de E-sluiter (EOS R6, EOS R6 mark II, EOS R7), maar het schijnt zich soms te manifesteren. Een sluitertijd van 1/50s of langer lost het probleem op. Anders stap je over op de M-sluiter.
• 40 fps
Behalve rolling shutter en banding, wil ik toch ook aandacht vragen voor hoge opnamesnelheden van 30 of 40 fps. Dat lijkt leuk en is het in sommige gevallen ook, maar de wetenschap dat je de geheugenkaart met 1 GB per seconde vult en dat je al die opnamen ook nog een keer moet beoordelen, is voor mij reden om heel behoudend te zijn met deze snelheden. Met 10 of 20 fps heb je ook nog voldoende keus bij een wegvliegende vogel of een koppende voetballer. Als ik 30 of 40 fps gebruik, dan is dat slechts voor een fractie van een seconde met als resultaat ‘slechts’ vier of vijf frames van bijvoorbeeld het uitblazen van de kaarsjes op een verjaardagstaart.
Dynamisch bereik
Een minder bekend aspect dat optreedt bij gebruik van de elektronische sluiter is dat het dynamisch bereik iets kleiner is dan met de mechanische sluiter (klik hier). Praktisch is dat geen echt probleem, maar het is misschien wel verstandig om de E-sluiter niet te combineren met C-RAW, waarbij ook enigszins wordt ingeleverd op beeldkwaliteit (klik hier). |
Tot slot nog een overzichtje van welke opties uitsluitend gekoppeld zijn aan de E-sluiter en van wat niet mogelijk is met de E-sluiter:
Alleen mogelijk met ES
- RAW-burst (RAW)
- 20/30/40 fps
- Sluitertijd 1/16.000s of korter
- Stille opnamen
- Geen onscherpte door sluiterbeweging (ook EFCS)
- Geen slijtage sluiter
- Scherpsteltrapje
Voorkeur voor ES
- HDR-reeks (ook EFCS)
- Hoge ISO-ruisreductie trapje
Afwezig bij ES
- Geen flits
- Geen Dual Pixel RAW
- Geen Anti-knipper
- Geen Creatieve filters
Voorbeeldfoto's met e-sluiter (EOS R6 mark II). Niet alleen snel bewegende onderwerpen.
 |
| |
Samenvatting
Als je voorbeelden op internet ziet van de mogelijke nadelen van een elektronische sluiter (rolling shutter, banding), dan zijn die vaak bij ‘kritische’ omstandigheden genomen om het effect zo duidelijk mogelijk te laten zien. Dat had ik ook voor dit ervaringsartikel kunnen doen, maar bij meetrekken van vogels en voertuigen of het fotograferen van een voetbalwedstrijd heb ik geen onoverkomelijke problemen ondervonden door met de E-sluiter te fotograferen. Wanneer het nodig is, zal ik met mijn EOS R6 en EOS R7 dan ook met een gerust hart overschakelen naar de E-sluiter, maar voorlopig heeft de Elektronische 1e gordijnsluiter (EFCS) voor mij nog de voorkeur. Het combineert veel van de voordelen van de mechanische sluiter met die van zijn volledig elektronische tegenhanger.